FILMSKE PROJEKCIJE: FILM NOIR: ŽUDNJA, STRAST, POHLEPA I IDEOLOGIJA

Velika dvorana CeKaTe

Ulaz besplatan

Mračne ulice, fatalne žene, spletke dovedene do paroksizma, gubitak pamćenja i identiteta; požuda, zločin, gradski labirint, prevare, prljave laži – sve te teme koje se neprestano obnavljaju i vraćaju označavaju žanr poznat pod nazivom film noir.

Kroz deset projekcija klasičnih ostvarenja i kroz uvodna predavanja upoznat ćemo se s multidisciplinarnim pristupom filmu noir: kako povijesnom pregledu osnovnih momenata i tranzicija samog žanra, tako i predstavljanju raznih teorija koje bujaju u svezi s njime. Osvrnut ćemo se na literarne utjecaje, ‘hard-boiled’ detektive, poslijeratnu depresiju, europske filmske utjecaje kao što je njemački ekspresionizam i sl. Kako se taj žanr, toliko neodređen, neprestano obnavlja, tako čitanje i tumačenje istog neprestano mijenjaju težište pa se uz analize filmskog stila, narativnosti i složenosti priče javljaju feminističke kritike lika femme fatale, postegzistencijalne analize tjeskobe ili, usloženosti ljudskih odnosa, sama ideologija itd.

Bavit ćemo se elementima filmskog jezika kao što su svjetlo i zvuk te načinima filmskog pripovijedanja; upoznat ćemo se sa širim kontekstom film noira, s posebnim naglaskom na neo-noir u europskom i svjetskom kontekstu; predstavit ćemo pojedine teorije čitanja žanra kao što su psihoanaliza, feminizam, poststrukturalizam. Ukazat ćemo na primjere iz društvene zbilje koji odišu film noir ozračjem.

Film noir kao žanr je izuzetno prilagodljiv i često se mijenja ili stapa s drugim žanrovima pa koristeći neke svoje osnovne odrednice, kao što su protagonisti iscrpljeni tamnom, traumatičnom prošlošću, izlazi izvan svojih primarnih okvira. Rezultat tog stapanja su filmovi kao što je Blade Runner, gdje se trauma javlja kao rezultat refleksije u budućnost antiutopijskih svjetova. Dakle, u slučaju neo-noira, potištenost i tjeskoba karakteristične za američke gradove-džungle izviru iz budućih metropola te film noir, ili neo-noir, postaje znakom globalne tjeskobe čitavog postmodernog svijeta.

Teme uvodnih predavanja:

Literarni izvori film noira, pulp fiction, osnovne teme, sadržaji i naracija u romanima koji su utjecali na film noir. Detektiv kao svjedok različitih miljea, klasa, svjetova; hladna, tvrdo kuhana proza (hard-boil fiction): kako njena trpkost može inspirirati ili se prilagoditi filmskom jeziku; cinizam i opažanje.
Film noir razvija osebujan vizualan stil pun ugođaja, snažnih kontrasta svjetla i sjene, tmine, zamračenih prostora i gradova; radit ćemo analizu vizualnog stila u svezi s ostalim elementima filma i utvrditi kojim se vizualnim motivima i kakvom filmskom naracijom dolazi do osjećaja nelagode i tjeskobe.
Što je femme fatale? Prikaz ženskosti u noir filmu i njezina uloga u naraciji; feministička interpretacija noir filma.
Parodijska i ironijska upotreba filmskog jezika; prijašnji film noir stilovi parodijski prevedeni u postmodernu estetiku (npr. Pulp Fiction, Blade Runner ili filmovi braće Coen).
Koliko su najdublji osjećaji, nedoumice i dileme likova povezane sa širim društvenim kretanjima, tj. u kolikoj mjeri su laži, prevare i složeni odnosi među likovima u svezi sa širom društvenom stvarnošću.

U sklopu ciklusa bit će prikazano deset klasičnih noir filmova:

Petak, 10.10.2025. u 20.00 sati
Građanin Kane / Citizen Kane, Orson Welles (1941), SAD, 119′

Petak, 17.10.2025. u 20.00 sati
Malteški sokol / The Maltese Falcon, John Huston (1941), SAD, 101′

OSTALI FILMOVI – datum naknadno
Dvostruka obmana / Double Indemnity, Billy Wilder (1944), SAD, 107′
Zaobilaznica / Detour, Edgar G. Ulmer (1945), SAD, 68′
Duboki san / The Big Sleep, Howard Hawks (1946), SAD, 114′
Bulevar sumraka / Sunset Boulevard, Billy Wilder (1950), SAD, 110′
Treći čovjek / The Third Man, Carol Reed (1949), Ujedinjeno Kraljevstvo, 104′
Dama iz Šangaja / The Lady from Shanghai, Orson Welles (1947), SAD, 88′
Uzaludna pljačka / The Killing, Stanley Kubrick (1956), SAD, 83′
Dodir zla / Touch of Evil, Orson Welles (1958), SAD, 111′

Autor programa

Dr.sc. Mario Vrbančić
doktor komparativne književnosti, medija i filmskih studija (University of Auckland, 2005.)
magistar komparativne književnosti (University of Auckland, 2000.)
prof. komparativne književnosti i filozofije (Filozofski fakultet u Zagrebu, 1986.)

Područja znanstvenog interesa: postmoderne teorije, psihoanaliza i film, književne teorije i popularna kultura.

Autor je triju knjiga: Lacanian Thing: Psychoanalysis, Postmodern Culture, and Cinema (2011), Hitchcockijanski pogled (2017), Što nakon distopije? (2024). Osim akademskog rada, radi kao pisac i redatelj radio drama, kazališnih drama, dokumentarnih i igranih filmova. Njegovi nezavisni filmovi Menhetenska odiseja i Uhođenje prikazani su na više međunarodnih festivala. Dobitnik je i nekoliko nagrada.